Τα Θεοφάνια ή Επιφάνεια

Τα Θεοφάνια ή Επιφάνεια

Τα Θεοφάνια ή Επιφάνεια

Κείμενα και επιμέλεια Δημήτρης Λούκας

Μεγάλη γιορτή είναι και των Φώτων ή τα Άγια Θεοφάνια, γιατί τότε αγιάζονται τα νερά και εξαφανίζονται τα παγανά. Είναι η μέρα που βαπτίστηκε ο Χριστός μας, από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή.

Τα κάλαντα της παραμονής των Φώτων, που λένε τα παιδιά γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι, είναι τα ακόλουθα:

Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά.
Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί:
–  Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
δύνασαι βαπτύσεις Θεού παιδί;
–  Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Ν’ ανέβω πάνω στον ουρανό,
να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
–  Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.
Ν’ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,
ν’ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.

Ο Πρώτος Αγιασμός των Θεοφανίων γίνεται την παραμονή της γιορτής στις εκκλησιές. Ύστερα οι παπάδες βάζουν τον αγιασμό από τον κολυμπήθρα σε ορειχάλκινο σκεύος (ράντιστρο), παίρνουν το Σταυρό στο χέρι κι ένα κλωνί βασιλικού και ραντίζουν τους χώρους κάθε σπιτιού.

Οι χωρικοί την πρωτάγιαση τη ρίχνουν, τόσο στα κτήματα, όσο και στις βρύσες, για να διώξουν τους καλικάντζαρους, που μαγαρίζουν ό,τι βρουν μπροστά τους.

Πριν βγει ο παπάς με την αγιαστούρα για να αγιάσει, ξαναγυρίζουν οι καλικάντζαροι πανικόβλητοι κάτω στη γη και ξαναρχίζουν να πριονίζουν το δέντρο ολοχρονίς.

Ο Μεγάλος Αγιασμός γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνια. Η πομπή παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι ή ακόμα σε κάποια δεξαμενή. Μπροστά πάνε τα εξαπτέρυγα, πίσω οι παπάδες με τα χρυσοποίκιλτα άμφια τους, κατόπιν οι Αρχές του τόπου και ακολουθεί ο λαός. Προτύτερα, στο προαύλιο της εκκλησίας, ο Σταυρός βαπτίζεται με επισημότητα ενώπιον του πλήθους.

Στις μεγάλες πόλεις, η πομπή γίνεται περισσότερο πλούσια με μουσική και στρατιωτική συνοδεία.

Όταν ο Σταυρός ριχθεί στη θάλασσα. Πηδούν οι βουτηχτάδες στα νερά και συναγωνίζονται ποιος θα τον πιάσει. Εκείνος που θα τον ανεβάσει στην επιφάνεια του νερού, δικαιωματικά γυρίζει τον Σταυρό στα σπίτια και μαζεύει φιλοδωρήματα και θεωρείται ευλογημένος.

Κανένας δε γυρίζει στο σπίτι του δίχως να πάρει αγιασμό. Πίνουν όλοι στο σπίτι και μετά ραντίζουν με ένα κλαδί κάθε γωνιά του σπιτιού τους, τον κήπο τους, τα δέντρα, τα χωράφια, τα αμπέλια, τα ζώα τους και τις στάνες. Έτσι, ολόκληρο το χρόνο είναι όλα αγιασμένα.

Πολλοί δεν παραλείπουν να κατεβάσουν στη θάλασσα τις Άγιες Εικόνες ή τα γεωργικά εργαλεία, για να τα πλύνουν με νερό θαλασσινό, που είναι αγιασμένο. Μ’ αυτή την πράξη τους, κάθε τι που είχε μολυνθεί με το πέρασμα του χρόνου, ξαναγίνεται καθαρό και αποκτά δύναμη.

Ο Αγιασμός των Υδάτων

Κατά την αρχέτυπη αντίληψη, τα Θεοφάνια / Φώτα, κλείνουν το άνοιγμα στο χρόνο της περιόδου των Αβάπτιστων Ημερών, του Ιερού Χάους, της αναγέννησης του Χρόνου και του Κόσμου.
Η γιορτή αυτή είναι πραγματική αρχή του ανανεωμένου χρόνου, γι’ αυτό σε πολλά μέρη της Ελλάδας θεωρείται ως η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου, η γιορτή του Χριστιανισμού, η λατρεία των νερών έχει χαρακτηρισθεί η γιορτή των Θεοφανίων.
Τη στιγμή της κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού, όλα τα νερά του κόσμου μετατρέπονται σε νερά του Ιορδάνη Ποταμού. Όλοι οι ορθόδοξοι λαοί απέδιδαν μεγάλη δύναμη στο αγιασμένο νερό των Θεοφανίων.
Ο Μεγάλος Αγιασμός αποτελεί τελετή καθαγιασμού και εξαγνισμού των υδάτων. Από τη βρύση ως τον ποταμό, τη λίμνη και τη θάλασσα, τα νερά θεωρούνται ιερά. Το νερό, ως μέσο εξαγνισμού και καθαρμού, απαντάται στη λατρευτική ζωή πολλών θρησκευτικών συστημάτων. Αιώνες πριν από τα Θεοφάνια, στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχε η επιφάνεια, όχι ως εορτή, αλλά ως πεποίθηση των θρησκευομένων, για την παρουσίαση ενώπιόν τους της θεϊκής δύναμης.
Η επιφάνεια των αρχαίων θεοτήτων στους ανθρώπους και η χρήση του νερού από τους αρχαίους, ως μέσο καθαρμού, αποτελούν, τηρουμένων των αναλογιών, ιδιότυπο προτύπωση της εορτής των Θεοφανίων.
Την ίδια ώρα, γινόταν σε πολλά μέρη πλύσιμο των εικόνων σε λίμνες, ποτάμια ή στη θάλασσα, συνήθεια που παραπέμπει στα πλυντήρια του αγάλματος της θεάς Αθηνάς, από τους αρχαίους Αθηναίους, στο Φάληρο. Το ύδωρ της Στυγός και το αθάνατο νερό, που έχει τη δύναμη εξαγνισμού και καθαρμο

Τα Θεοφάνια ή Επιφάνεια

Εάν σας άρεσε το αφιέρωμα,  παρακαλώ μοιραστείτε το με φίλους. Η δύναμη του ιστολογίου είναι οι αναγνώστες του…..εσείς.

 

Δεν επιτρέπεται η αντιγραφή και αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου άρθρου του περιοδικού. Δεν επιτρέπεται και η αναμετάδοση των ηχητικών κειμένων μας σε οποιαδήποτε μορφή και προβολή, δίχως τη γραπτή  αδείας μας.