Οι αλπικές οροσειρές της Ηπείρου είναι ένας κρίκος στην ορογενετική αλυσίδα που ξεκινάει από την Κεντρική Ευρώπη και επεκτείνεται μέχρι τα Ιμαλάϊα. Ο Γράμμος, ο Σμόλικας, η Τύμφη και τα άλλα βουνά της Ηπείρου είναι πτυχωμένοι γεωλογικοί σχηματισμοί που επεκτείνονταν αρχικά σε πενταπλάσια επιφανειακή έκταση και στη διάρκεια εκατομμυρίων ετών αναδύθηκαν από το θαλάσσιο μητρικό περιβάλλον στα επιβλητικά ύψη που ατενίζουμε σήμερα.
Οι πλαγιές τους, άλλοτε απόκρημνες όπως το ρήγμα της Κόνιτσας στη ΒΑ πλευρά της Τύμφης που έδωσε καταστρεπτικό σεισμό το 1996 και άλλοτε ομαλότερες και δασωμένες, με μικρά τοπικά οροπέδια. Στα ηπειρώτικα βουνά διατηρούνται λιθώνες που μαρτυρούν την επικράτηση παγετώνων μέχρι και πριν είκοσι χιλιάδες χρόνια ακόμη. Το δριμύ κλίμα στις παγετώδεις περιόδους, όμως, δεν εμπόδισε την ανάπτυξη παλαιολιθικού πολιτισμού στην Ήπειρο που αποκάλυψαν οι αρχαιολόγοι.
Τα ρήγματα έχουν και τη δημιουργική τους πλευρά, γιατί είναι δίαυλοι επικοινωνίας με τα έγκατα της γης και φέρνουν στην επιφάνεια θερμά ιαματικά νερά, όπως στα Καβάσιλα της Κόνιτσας ή στην Πίνδο στη Βάλια Κάλντα.Μέσω των ρηγμάτων επίσης αποκαλύπτει η Ηπειρώτικη γη τα μυστικά της για τον πλούτο της σε ορυκτό αλάτι, όπως στο Μονολίθι, καθώς και σε υδρογονάνθρακες, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, που διαρρέουν μέχρι την επιφάνεια. Ρήγματα επίσης είναι οι πρώτοι οδοί της διάβρωσης και της δημιουργίας φαραγγιών, όπως το περίφημο φαράγγι του Βίκου.
Ο τόπος της Ηπείρου είναι ένα φυσικό γλυπτό σμιλευμένο στην πέτρα με τη δύναμη του νερού και τα Μαστοροχώρια ξεχωρίζουν για τα πλούσια νερά τους. Ανήκουν στην υδρολογική λεκάνη του Αώου, η οποία προσφέρει το 25% του υδατικού δυναμικού της περιφέρειας Ηπείρου. Παράλληλα, ο Αώος και οι παραπόταμοί του Σαραντάπορος, ο Γοργοπόταμος και Βοϊδομάτης φιλοξενούν στις κοιλάδες τους τα χωρία της περιοχής και τη λιγοστή καλλιεργήσιμη γη. Χάρις στην αφθονία των τρεχούμενων νερών, ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένοι οι υδρόμυλοι και οι νεροτριβές.
Φανταστείτε τα Μαστοροχώρια ως γιρλάντα από μαργαριτάρια που περιβάλουν ορεινούς αυχένες και πλαγιές των βουνών κατάστηθα, κατά μήκος του Σαραντάπορου και του Γοργοποτάμου. Έτσι κατά μήκος του Βουρμπιανίτικου ρέματος ή αλλιώς Γοργοποτάμου, είναι αραδιασμένα από βορρά προς νότο τα χωριά Πληκάτι, Γοργοπόταμος (ή Τούρνοβο, το χωριό μαραγκών και ξυλογλυπτών), Χιονιάδες (το χωριό των αγιογράφων-ζωγράφων), Ασημοχώρι, Βούρμπιανη, Οξυά και Πυρσόγιαννη. Τον Σαραντάπορο αγκαλιάζουν η Πλαγιά, η Δροσοπηγή, η Λαγκάδα, η Καστανιά, το Γαναδιό, η Μόλιστα, το Μοναστήρι και άλλα.
Το πέτρωμα που επικρατεί στην περιοχή είναι ο φλύσχης, ένας αδιαπέραστος γεωλογικός σχηματισμός και αυτό έχει σημαντικά επακόλουθα. Τα νερά έχουν μικρή κατείσδυση στο εσωτερικό των πετρωμάτων και κυκλοφορούν κυρίως στην επιφάνεια και τροφοδοτούν τους ποταμούς.
Στα Μαστοροχώρια λοιπόν το νερό λοιπόν άνοιξε τους δρόμους του, με ρέματα και ποτάμια, και οι δρόμοι αυτοί όρισαν τις οικιστικές περιοχές. Το τοπίο είναι αποτέλεσμα της φυσικής ισορροπίας ανάμεσα στο νερό και την πέτρα. Η πέτρα και τα δάση, καρυδιάς, οξιάς, κυπαρισσιού, φλαμουριάς, έδωσαν και τις πρώτες ύλες των μαστόρων.
Σε άλλες περιοχές της Ηπείρου που καλύπτονται από ασβεστολίθους, τα νερά έχουν μεγάλη κατείσδυση, κυκλοφορούν υπόγεια και στη διαδρομή τους δημιουργούν σπήλαια. Ενίοτε τα νερά επανέρχονται στην επιφάνεια ως κεφαλάρια, όπως οι πηγές του Αγίου Γεωργίου στο Λούρο που τροφοδοτούσε το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Νικόπολης και σήμερα υδρεύει τη Φιλιππιάδα, την Άρτα, την Πρέβεζα και τη Λευκάδα.
Ο φλύσχης ευνοεί την ανάπτυξη δασών, σε απότομα πρανή όμως είναι επιρρεπής σε κατολισθήσεις και αυτό συνέβη στο χωριό Ζέρμα που εγκαταλείφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 70 και μεταφέρθηκε σε νέα θέση.
Σε άλλες περιοχές της Ηπείρου που καλύπτονται από ασβεστολίθους, τα νερά έχουν μεγάλη κατείσδυση, κυκλοφορούν υπόγεια και στη διαδρομή τους δημιουργούν σπήλαια. Ενίοτε τα νερά επανέρχονται στην επιφάνεια ως κεφαλάρια, όπως οι πηγές του Αγίου Γεωργίου στο Λούρο που τροφοδοτούσε το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Νικόπολης και σήμερα υδρεύει τη Φιλιππιάδα, την Άρτα, την Πρέβεζα και τη Λευκάδα.
Ο φλύσχης ευνοεί την ανάπτυξη δασών, σε απότομα πρανή όμως είναι επιρρεπής σε κατολισθήσεις και αυτό συνέβη στο χωριό Ζέρμα που εγκαταλείφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 70 και μεταφέρθηκε σε νέα θέση.
Το ορεινό ανάγλυφο και οι λιγοστοί φυσικοί πόροι μπορούσαν να στηρίξουν μικρά μόνο χωριά, οι κάτοικοι των οποίων όμως ζούσαν ελεύθεροι, εμπνεόμενοι από τις φυσικές ομορφιές του τόπου, τις οποίες μετουσίωσαν σε έργα τέχνης κάθε λογής. Και άλλες περιοχές της Χώρας έδωσαν καλούς τεχνίτες, τα Μαστοροχώρια όμως είναι μοναδικά γιατί κάθε χωριό ήταν εξειδικευμένο σε μια τέχνη και δεν υπήρχε τέχνη που να μην αντιπροσωπεύεται με άξιους εκπρόσωπους σε κάποιο γειτονικό χωριό. Μπορούσαν λοιπόν να λειτουργούν συμπληρωματικά, πράγμα που μαρτυρεί την ύπαρξη κοινωνικής συνοχής και σύμπνοιας μεταξύ τους. Συμπλήρωναν τη φύση με έργα τους, όπως τα περίφημα γεφύρια, υπηρετούσαν τον άνθρωπο με κατοικίες ή αρχοντικά και δόξαζαν το Θεό με εκκλησίες στολισμένες με ξυλόγλυπτα και αγιογραφίες.
Τα τρεχούμενα νερά στους χειμάρρους και στα ποτάμια διακόπτουν την επικοινωνία και κάνουν απαραίτητα τα γεφύρια, στην κατασκευή των οποίων διακρίθηκαν τα Μαστοροχώρια από πολύ νωρίς. Περίφημο είναι το δίτοξο γεφύρι του Σαρανταπόρου μεταξύ των χωριών Δροσοπηγή και Πλαγιά, το οποίο κατασκευάστηκε το 1747 και είναι γνωστό ως γεφύρι της Ζέρμας ή Καντσιώτικο. Το μονότοξο γεφύρι της Κόνιτσας θεωρείται το μεγαλύτερο στο είδος του στα Βαλκάνια. Αλλά και στα ίδια τα χωριά τα καλντερίμια κατασκευάζονται με ιδιαίτερη επιμέλεια και παραδοσιακή τεχνική για την απορροή της βροχής.
«Το πέτρινο δάσος φανέρωσε τον πέτρινο χρόνο Μες στην κοιλάδα με τους υάκινθους Κρύβονταν οι αιώνες Αέναα ταξίδευαν κι ο χρόνος πέτρα Κάτω από επάλληλα επίπεδα Ανάβλυζε η άλλοτε μνήμη Μνήμη των ισχυρών» (Κώστας Χριστοφιλόπουλος)
Ο Ευστάθιος Χιώτης, σπούδασε Μηχανικός Μεταλλείων-Μεταλλουργός στο Ε.Μ.Π. (1961-1966). Υπηρέτησε στο Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και τη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων, επί μακρόν σε διευθυντικές θέσεις. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Imperial College στην έρευνα ορυκτών πόρων (1974-5) και στην μηχανική πετρελαίων (1975-1976). Εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Ε.Μ.Π. (1990) με θέμα τη “θερμομηχανική συμπεριφορά της λιθοσφαίρας στο Αιγαίο”. Έχει δημοσιεύσει περί τις σαράντα εργασίες, πολλές από τις οποίες σε αντικείμενα αρχαιομετρίας και ιδιαίτερα σε θέματα αρχαίων λατομείων και υδραγωγείων.
Τα Μαστοροχώρια με γεωλογική ματιά
Εάν σας άρεσε το αφιέρωμα, παρακαλώ μοιραστείτε το με φίλους σας. Η δύναμη του ιστολογίου είναι οι αναγνώστες του…..εσείς.
Δεν επιτρέπεται η αντιγραφή και αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου άρθρου του περιοδικού. Δεν επιτρέπεται και η αναμετάδοση των ηχητικών κειμένων μας σε οποιαδήποτε μορφή και προβολή, δίχως τη γραπτή αδείας μας.
