1821-2021-Με αυτούς Οδηγούς-προχωράμε

1821-2021-Με αυτούς Οδηγούς-προχωράμε

1821-2021-Με αυτούς Οδηγούς-προχωράμε

Είναι καταγεγραμμένη η γενική αποδοχή της συμβολής των Ιωαννίνων και της Ηπείρου κατά την προεπαναστατική περίοδο, της γόνιμης προπαρασκευής της μεγαλειώδους εξεγέρσεως για την απελευθέρωση της χώρας το 1821, που τα 200 χρόνια της γιορτάζουμε οι Έλληνες το 2021. Το ιστορικό φαινόμενο του Ευεργετισμού, ο Ηπειρωτικός Διαφωτισμός, η Λογιοσύνη, οι Σχολές των Ιωαννίνων συνέβαλαν αποφασιστικά στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων. «… Πρόλογος της Έπαναστάσεως τού 1821 είναι τά περί τά τέλη τής παρελθούσης καί τάς άρχάς τής ένεστώσης έκατονταετηρίδας γενόμενα έν Ήπείρω…», όπως επεσήμανε ο Α. Βαλαωρίτης. Αυτός είναι και ο στόχος της συμμετοχής του Ιδρύματος « Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή » στις γιορτές με την ομαδική έκθεση ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής στους χώρους του και με την έκδοση του ημερολογίου του 2021. Να υπενθυμίσει και να τιμήσει την τεράστια σημασία και συμβολή της περιοχής μας στην απελευθέρωση της χώρας.

« [….] Ἀπό τῶν χρόνων, καθ’ οὕς τόν δέκατον ἓβδομον αἰῶνα ἀρχόμενον ἡ συμμετοχή τοῦ ἐπισκόπου Σεραφείμ εἰς τήν ἐπανάστασιν τοῦ Σκυλλοσόφου ἐπήνεγκε τόν μαρτυρικόν μέν αὐτοῦ θάνατον, τήν στέρησιν δέ τῶν προτέρων προνομίων τῶν Ἰωαννίνων, ἓν τι καί μόνον δέν ἠδυνήθη νἀφαιρέσῃ τούς Ἰωαννίτας ὁ κυρίαρχος, τήν περί τήν ἐμπορίαν διατριβήν. Οἱ ἒμποροι ἐπλούτουν, καί οἱ πλούσιοι προήγοντο ἐκπολιτιζόμενοι, καί τοῦ ἐκπολιτισμοῦ ἐκείνου ἡ ἁγνοτάτη ἐκδήλωσις εἶνε ἡ ἐπιδειχθεῖσα προστασία καί διάδοσις τῆς παιδείας. Διά ταύτης ἡ κορυφή τῆς Ἠπείρου, τά Ἰωάννινα ἐκεῖνα, περί ὧν δικαίως ἒλεγεν ὁ Βύρων, ὃτι ὑπερεῖχον πάντων τῶν λοιπῶν Ἑλλήνων καί αὐτῶν ἒτι τῶν κατοίκων τῶν Ἀθηνῶν, κατά τήν ἀνάπτυξιν καί τήν ἁγνότητα τῆς διαλέκτου, κατέστησαν ἀληθές κέντρον ἑλληνικῆς φιλομαθείας […]. Ἀπό τοῦ δεκάτου ἐβδόμου αἰῶνος μεσοῦντος διηνεκῶς δέν παύει πλήν ἢ επί βραχύ, κατά τούς πολυθορύβους τῆς ἐπαναστάσεως χρόνους, ἡ ἴδρυσις, ἡ συντήρησις, ἡ οἰκοδόμησις σχολῶν ἐν Ἰωαννίνοις.

’Ονομαστῶν διδασκάλων τοῦ γένους χορεία κοσμεῖ τῶν σχολῶν ἐκείνων τάς ἒδρας, καί ἀπό τῶν Ἰωαννίνων πληροῖ τά ὦτα τοῦ Ἑλληνικοῦ ἡ φήμη ἢ φωτίζουσι τήν διάνοιαν τῶν Ἑλλήνων αἱ συγγραφαί τοῦ Σουγδουρῆ καί τῶν Μπαλάνων, Εὐγενίου τοῦ Βουλγάρεως καί τοῦ Ψαλίδα, ὧν τό ἒργον δέν ἒπαυσαν συνεχίζοντες μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων [….].Ὁ Γκιούμας καί ὁ Ζώης Καπλάνης, οἱ Ζωσιμάδαι καί οἱ Μαροῦτσαι, ὁ Ζιούκας καί τόσοι ἂλλοι εἶνε οἱ μεγάλοι εὐεργέται, οἳτινες ἐθεώρησαν τό χρῆμά των ἀνῆκον εἰς τήν ἐθνικήν ἐκπαίδευσιν τῆς Ἠπείρου μᾶλλον ἢ εἰς ἑαυτοῦς [ …]» (Σπυρίδωνος Λάμπρου, Λόγος πρός ΄Ηπειρώτας τῆς 17.01.1892 ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς Χρυσοσπηλαιωτίσσης πανηγυριζομένης ὑπό τῶν Ἠπειρωτῶν τῆς ἐορτῆς τοῦ νεομάρτυρος Ἁγίου Γεωργίου). Έτσι τα Ιωάννινα παρουσιάζουν λαμπρή πνευματική παράδοση αιώνων. Υπήρξαν το σημαντικότερο κέντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Τα Ιωάννινα διέπρεψαν με τις Σχολές τους οι οποίες κατέχουν στην ιστορία των γραμμάτων αναμφισβήτητα την πρώτη θέση. Ήδη από τις αρχές και κατά την διάρκεια του 13ου αι. αναφέρονται η Ίδρυση στο νησί της Παμβώτιδος Σχολών στη μονή Αγίου Νικολάου του επονομαζόμενου Σπανού από τον οικονόμο Ιωαννίνων Μιχαήλ Φιλανθρωπηνό και με ενέργειες του Ιωαννίτη Αθανάσιου Παπούλα ως αρχιμανδρίτη και ηγούμενο Αβακούμ στη μονή Μεθοδάτων η Ελεούσας η Αβακούμειος Σχολή, αλλά και αργότερα «…στη μονή εν τω φρουρίω». Στις Σχολές αυτές διατηρήθηκε η Ελληνική παιδεία και η Λόγια παράδοση. Από τα μέσα του 17ου αιων. ιδρύθηκαν από τους Ηπειρώτες Ευεργέτες, επηρεασθέντες από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό αλλά κυρίως από την φιλοπατρία τους, νέες Σχολές στα Ιωάννινα όπως η Επιφάνιος Σχολή η Μικρά (1648 – 1742), η Σχολή Εμ. Γκιόνμα η Μεγάλη η Πρώτη Σχολή (1677 – 1723), η Μαρούτσειος η Μαρουτσαία Σχολή ( 1742 – 1797), η Καπλάνειος ( Σχολή 1705 – 1805), η Μπαλάνειος Σχολή (1723 – 1821), η Ζωσιμαία Σχολή (1828) κ.α. Είναι μνημεία ήθους και φιλοπατρίας. Οι Σχολές ιδρύθηκαν και λειτούργησαν με χρήματα των Ευεργετών, κυρίως εμπόρων της εποχής. Ιδρυτές τους ο Ηγούμενος Επιφάνιος, ο Μάνος Γκιούμας, ο Σίμων και ο Λάμπρος Μαρούτσης, ο Ζώης Καπλάνης, οι μεγαλώνυμοι Ζωσιμάδες και τόσοι άλλοι σημαντικοί Ευεργέτες και πνευματικοί άνθρωποι. Στις Σχολές αυτές δίδαξαν σεβάσμια ονόματα αοιδίμων ανδρών. Λογιώτατοι άνδρες και συγγραφείς διάσημοι ήταν και οι μαθητές των Σχολών. Οραματιστές της ελευθερίας, οι επιφανέστεροι πνευματικοί πολίτες της εποχής με πανευρωπαική αναγνώριση, ξεχωριστοί διανοητές, οι διδάσκαλοι του ΄Εθνους όπως: ο Σπ. Τριανταφύλλου, Λέων Γλυκύς, ο Μιχαήλ – Μελέτιος Μήτρου, ο Παρθ. Κατζιούλης, ο Μπαλάνος Βασίλειος, ο Βησ. Μακρής, ο Γ. Σουγουρδής, ο Μεθοδιος Ανθρακίτης, ο Νικ. Ζερζούλης, ο Αν. Παπαβασιλείου, ο Αθανάσιος Ψαλλίδας, ο Ιωάννης Βηλαράς, ο Μπαλάνος Βασιλόπουλος, ο Σπ. Μανάρης, ο Ευγ. Βούλγαρης, ο Λάμπρος Φωτιάδης, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Ιωάννης Βηλαράς, ο Αν. Σακελλαρίου, ο.Γ. Κρανάς η Αίσωπος, ο Π. Αραβαντινός, ο Γ. Καλούδης κ.α. Εμπνευσμένοι ΄Ελληνες, πνευματικές φυσιογνωμίες, στοχαστές, που όχι μόνο δίδαξαν αλλά και το τεράστιο συγγραφικό τους έργο διδάσκονταν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη των γνωστών στην τότε Ευρώπη επιστημονικών κέντρων. Οι φράσεις «..όσοι έχρημάτισαν Έλληνες συγγραφείς ύπήρξαν ή Ίωαννίται ή μαθητές τής τών Ίωαννίνων Σχολής » όπως και η αντίστοιχη του Ν. Δούκα «….έκ τών σχολείων των Ίωαννίνων έξερρύησαν ΄ρύακες ίκανοί νά ποτίσωσι τήν διψώσαν Έλλάδα ….» αποτυπώνουν μία ιστορική πραγματικότητα.. Τα συγγράματά τους, κείμενα της Ελληνικής γραμματείας, εκδόθηκαν κυρίως στη Βενετία από εκδοτικά καταστήματα, από οίκους, επιχειρήσεις παιδείας, Γιαννιωτών όπως των Νικ. Γλυκύ, Δημ. Θεοδοσίου, Νικ. Σάρου κ.α. Μερικούς από τους Ευεργέτες και τους Λόγιους αυτούς – γιατί η παρουσίαση όσων θα επιθυμούσαμε ήταν ανέφικτη λόγω του μεγάλου αριθμού τους σε συνδυασμό με τις αντικειμενικές λειτουργικές δυνατότητες του Ιδρύματος – ανέλαβαν να απεικονίσουν στα έργα τους, είναι στο ημερολόγιο χρονολογικά – πλήν των γλυπτών, Γιαννιώτες σημαντικοί ζωγράφοι, γλύπτες και χαράκτες, οι περισσότεροι των οποίων ζουν και εργάζονται στα Γιάννινα. Συμπολίτες μας, που αποδέχθηκαν με χαρά και χωρίς αντάλλαγμα την πρόταση – πρόσκληση του Ιδρύματος. Δημιούργησαν με σκοπό αυτά τα έργα να εκτεθούν σε μία ομαδική έκθεση στους χώρους του στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια ελεύθερης χώρας με τίτλο «Με αυτούς Oδηγούς, προχωράμε…». Είναι ίσως η πρώτη φορά που τόσοι Γιαννιώτες, σημαντικοί καλλιτέχνες έθεσαν στη διάθεση της κοινής προσπάθειας το ταλέντο τους. Οι καλλιτέχνες τους οποίους ευχαριστεί θερμά το Ίδρυμα είναι με αλφαβητική σειρά οι : Βλαχοπούλου Μιράντα, Γκαλτέμης Χριστόδουλος, Γκοντού Ελένη, Γούση Δήμητρα, Κέλλης Αντώνης, Λάμπρου Χρήστος, Λιτσοπούλου Μαρία, Μήτσης Γιώργος, Μπενάκη Άννα, Ναυρόζογλου Λένα, Νουτσοπούλου Πέννυ, Σέλιος Οδυσσέας, Σταύρου Βασίλειος, Τσιούρης Γεώργιος, ΄Εφη Χλίτσιου. Επίσης ευχαριστούμε τους κορυφαίους Γιαννιώτες γλύπτες μας Κώστα Καζάκο, Θόδωρο Παπαγιάννη, Νίτσα Παπακώστα, Κυριάκο Ρόκο, οι οποίοι δώρισαν η δάνεισαν στο Ίδρυμα γλυπτά έργα τους, που κοσμούν δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους της περιοχής μας, καθώς και τον χαράκτη – γλύπτη Δημήτρη Τσιρογιάνν, που φιλοτέχνησε τη Ζωσιμαία Σχολή και ιδιαίτερα τον φίλο και συνεργάτη του Ιδρύματος Βασίλη Πατερούση για την φωτογράφιση των έργων. Στην προσπάθεια αυτή του Ιδρύματος βασική είναι η συνδρομή δύο διακεκριμένων ανθρώπων της επιστήμης, δύο συμπολιτών μας και φίλων του Ιδρύματος, που πρόθυμα δέχθηκαν την πρόσκλησή του και προλογίζουν την έκθεση. Είναι ο Παναγώτης Νούτσος, Ομότιμος Καθηγητής της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και τ. Αντιπρύτανης και ο Καθηγητής της Ιστορίας της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας Κωνσταντίνος Πέτσιος. Στα κείμενά τους εδράζεται η προσπάθεια του Ιδρύματος. Είναι τα κείμενα που με τον πλέον έγκυρο επιστημονικό τρόπο επιβεβαιώνουν, τεκμηριώνουν την ιστορική ταύτιση των εννοιών αυτών ως ιστορικών γεγονότων με τον τόπο μας. Τους ευχαριστώ ιδιαίτερα. Ναπ. Μάργαρης Πρόεδρος του Ιδρύματος