Σιάτιστα η Αρχόντισσα

Σιάτιστα η Αρχόντισσα

Σιάτιστα η Αρχόντισσα

Κείμενα επιμέλεια:Θεοδώρα Λειψιστίνου 

Φωτογραφία: Βασίλης Λάππας

Σ΄ένα ξηρό, άνυδρο και άγονο τόπο, με γυμνές βουνοκορυφές, χτίστηκε η Σιάτιστα στις αρχές του 15ου αι, σκαρφαλωμένη στον αυχένα του βουνού Βέλια, προέκταση της οροσειράς του Σινιάτσικου, σε υψόμετρο 950 μ. , στην καρδιά της Δυτικής Μακεδονίας. Αρχικά, κάτοικοι των γύρω περιοχών (Πέλκα, Τραπεζίτσα, Τσιαρούσινο, Πέτροβο, Τσερβένα κλπ) αναζήτησαν καταφύγιο ασφαλές από τους διωγμούς των Τούρκων. Αργότερα, ήρθαν από τη Μοσχόπολη, το Σούλι, τη Θεσσαλία, το Μωριά.

Το 1600 η Σιάτιστα από γεωργικό κέντρο μετατράπηκε σε βιοτεχνικό, λόγω γουνοποιίας, υφαντικής, βαφικής τέχνης και αμπελουργίας. Το 18ο και 19ο αι φτάνει στη μέγιστη ακμή και γίνεται το εμπορικό κέντρο της Μακεδονίας και της Ηπείρου, έχοντας συναλλαγές με Βενετία, Ρωσία, Βουδαπέστη, Βιέννη.
Διακόσιοι εμπορικοί οίκοι στη Δυτική Ευρώπη δημιουργούνται από Σιατιστινούς, που εμπορεύονται γουναρικά σε όλη την Οθωμανική και Αυστροουγγαρέζικη επικράτεια. Έτσι, από καταφύγιο έγινε ορμητήριο υλικών και πνευματικών επιτεύξεων.

Το Αρχοντικό του Δόλγκηρα

Οι Σιατιστινοί με την πίστη στη θρησκεία, στην εθνική συνείδηση, στην εργασία και στον ιερό μόχθο έδωσαν ψυχή στην άγονη γη τους. Ο περιηγητής Πουκεβίλ, κατά την περιοδεία του στη Δ. Μακεδονία, μένει έκπληκτος από την καθαρή πανέμορφη νοικοκυρεμένη ελληνική πόλη που δύσκολα συναντάς στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Η όλη πνευματική και κοινωνική άνοδος μαρτυρείται από την ίδρυση ανώτερου σχολείου, απ’ όπου ανεδείχθησαν επιστήμονες και άνθρωποι των γραμμάτων, με κύριο χαρακτηριστικό τους την αγάπη τους στη Σιάτιστα.

Ανεδείχθησαν πολλοί και μεγάλοι ευεργέτες που χτίσανε σχολεία, εκκλησίες, νοσοκομεία. Άφησαν κληροδοτήματα και περιουσίες για το καλό των συμπατριωτών τους. . Κόσμησαν τη γενέτειρά τους με ιδρύματα και οικοδομήματα, για τα οποία μπορεί να καυχιέται η Σιάτιστα.

Δείγματα του υψηλού βιοτικού επιπέδου και της πολιτιστικής άνθησης είναι τα επιβλητικά αρχοντικά του 18ου και 19ου αι. Αρχοντικά με πολύχρωμους υαλωτούς φεγγίτες, με πλούσια εσωτερική διακόσμηση (σκαλιστά ταβάνια, πολύχρωμα τζάκια, τοιχογραφίες με θέματα από την ελληνική μυθολογία, δικέφαλοι αετοί. . ) μαρτυρούν την υψηλή αισθητική, ίδιον των Σιατιστινών.

Οι είκοσι έξι μεταβυζαντινές και νεότερες εκκλησίες είναι μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σιάτιστας. Η Αγία Παρασκευή και η Αγία Αικατερίνη, εκκλησία αφιερωμένη και στις δυο Αγίες, είναι η αρχαιότερη στην πόλη. Χτίστηκε το 1677. Εικόνες εξαιρετικής τέχνης είναι έργα του κρητικού αγιογράφου Θεόδωρου Πουλάκη. Στο γυναικωνίτη απεικονίζονται αρχαίοι συγγραφείς και φιλόσοφοι(Αριστοτέλης, Πλάτων, Θουκυδίδης, Πλούταρχος, Σόλων, Σίβυλλα), θυμίζοντας στους Έλληνες της τουρκοκρατίας την ελληνικότητα και το πολιτιστικό μεγαλείο των προγόνων τους. Η απεικόνιση χριστιανών αγίων και Ελλήνων φιλοσόφων καταμαρτυρεί την άνθηση της ελληνικής παιδείας στη Σιάτιστα, καθώς και την επίδραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στη διαμόρφωση του Χριστιανισμού.

Η κεντρική βιβλιοθήκη της Σιάτιστας επιβεβαιώνει την πνευματική ακμή της πόλης. Είναι από τις σημαντικότερες ελληνικές βιβλιοθήκες, με σπάνιες εκδόσεις και χειρόγραφα από το 15ο αι ( 65. 000 τόμοι μαζί με περιοδικά).
Παράδειγμα η ”Αριστοφάνους Κωμωδίαι Εννέα, Βενετία, 1498. Ονομάστηκε ”Μανούσεια”από το μεγάλο Σιατιστινό δωρητή παλαιτύπων και αρχετύπων Θεόδωρο Μανούση, του πρώτου καθηγητή ιστορίας στο Οθωνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητρόπολης, με εικόνες από το 16ο αι, με βιβλία τυπωμένα στη Βενετία και στην Κωνσταντινούπολη, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Η ιστορική παλαιοντολογική Συλλογή στο Τραμπάνζειο Γυμνάσιο με απολιθώματα που ανήκουν σε προβοσκιδωτά που έζησαν στην περιοχή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια δίνει στοιχεία για την εξέλιξη και την εξαφάνισή τους, καθώς και για τον πλούτο της προϊστορικής κληρονομιάς του τόπου. Το εντυπωσιακό Λαογραφικό Μουσείο -παραδοσιακή ιδιοκτησία της Τατιάνας Ντέρου και του Χρήστου Τσιότσιου είναι πλούσιο σε λαογραφικό υλικό.

Η Σιάτιστα με τα αρχοντικά, τις εκκλησίες, τη βιβλιοθήκη και τα μουσεία είναι αστείρευτη πηγή παράδοσης και πολιτισμού. Η προσφορά της στην απελευθέρωση της πατρίδας από τους Τούρκους είναι πολύ σημαντική.

Την πρώτη ελληνική εφημερίδα με την ονομασία ΕΦΗΜΕΡΙΣ τυπώνουν και εκδίδουν οι Σιατιστινοί αδελφοί Μαρκίδαι Πούλιου. στη Βιέννη στο υπερσύγχρονο τυπογραφείο τους, που κυκλοφορεί από 31 Δεκεμβρίου 1790 έως στις 20 Ιουνίου 1798. Εφημερίδα με πολιτικό περιεχόμενο και με έντονο πατριωτικό επαναστατικό χαρακτήρα, που εκδίδεται σε ένα απολυταρχικό καθεστώς ενάντια στο δεσποτισμό των Αψβούργων και την τυραννία του Σουλτάνου. Δίκαια, οι Μαρκίδαι Πούλιου θεωρήθηκαν πρόδρομοι της ελληνικήςτυπογραφίας και δημοσιογραφίας, καθώς και εργάτες πρώτης γραμμής του αγώνα της απελευθέρωσης.

Οι Μαρκίδαι Πούλιου ήταν οι συνεργάτες και παραστάτες του Ρήγα. . Αυτοί εκδίδουν τη Χάρτα σε δώδεκα αντίτυπα, το Θούριο, τις προκηρύξεις που καλούσαν τους Έλληνες στην αποτίναξη του ξένου ζυγού. Και μετά τη σύλληψη του Ρήγα συνελήφθησαν, δημεύτηκε η περιουσία τους και εξορίστηκαν. Μεταξύ των εφτά σραγγαλισθέντων, μαζί με το Ρήγα, ήταν ο Σιατιστινός Τουρούντζας και οι αδελφοί Εμμανουήλ με μάνα Σιατιστινή.
Ο Παπαζώλης από τη Σιάτιστα επηρεάζει τους αδελφούς Ορλώφ και οργανώνει την εξέγερση στο Μοριά. Ο Νίκος Κασομούλης, ο μεγάλος αγωνιστής της επανάστασης μεγαλώνει και πηγαίνει σχολειό στη Σιάτιστα. Η καπετάνισα Περιστέρα από τη Σιάτιστα θα γίνει ο τρόμος των Τούρκων. Για τη μεγάλη της προσφορά στον απελευθερωτικό αγώνα θεωρείται η Σιάτιστα προπύργιο του Ελληνισμού και σύμβολο της λευτεριάς.
Οι νέοι της Σιάτιστας, βιώνοντας στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα την πνευματικότητα και την ιστορική πορεία της πόλης τους, με υποδειγματική ευγένεια και προθυμία ξεναγούν τους επισκέπτες στα μνημεία της γενέτειράς τους. . .

Λαογραφικό Μουσείο Τατιάνας Ντέρου

Είναι πολύ φιλικοί οι Σιατιστινοί, πολύ φιλόξενοι. Κρατούν πλήθος εθίμων που αμετάβλητα συνεχίζουν ως σήμερα, με την ίδια διάθεση και συμμετοχή. Πολλά τα ξεφαντώματα στη Σιάτιστα. Το βράδυ στις 23 Δεκεμβρίου ανάβουν κλαδαριές για να αναγγείλουν τη γέννηση του Χριστού. Την Πρωτοχρονιά χτυπάνε κουδούνια, ενώ τα Θεοφάνεια κορυφώνεται το ξεφάντωμα με τα μπουμπουσιάρια (καρναβάλια) και το σκόρπιο πηδηχτό χορό το Αϊβασιλιάτικο. να δημιουργεί Διονυσιακό κλίμα. Το Δεκαπενταύγουστο οι καβαλάρηδες, με στολισμένα τα άλογα και έχοντας προσκυνήσει στην Παναγιά στο Μικρόκαστρο, παρελαύνουν στο κεντρικό δρόμο και των δυο συνοικιών της, της Χώρας και της Γεράνειας.
Οι άνθρωποι της Σιάτιστας είναι μερακλήδες και αγαπούν το γλέντι. Το περίφημο ηλιαστό κρασί είναι προϊόν κεφιού και διάθεσης ξεφαντώματος.

Η Σιάτιστα είναι μια εξέχουσα πόλη με διαχρονική παρουσία. Σε καλεί να περιδιαβείς στα σοκάκια της και να θαυμάσεις τα οικοδομήματα με τη μοναδική αρχιτεκτονική φυσιογνωμία. Ένας ιδανικός τόπος για όποιον επισκέπτεται τα Γρεβενά, την Καστοριά, τα Γιάννενα. Απέχει μόλις τέσσερα χιλιόμετρα από τον κόμβο της Εγνατίας οδού. Αξίζει να την γνωρίσεις.

”Με μια ματιά η Σιάτιστα σε προσελκύει.
Όταν τη δεις προσεκτικά σε γοητεύει.
Όταν επισκεφθείς τα αρχοντικά της και τα άλλα αξιοθέατά της
Γίνεσαι Σιατιστινός”

Διάβασε και αυτό…

ΚΑΣΤΟΡΙΑ Η όμορφη πόλη πάνω στη λίμνη

Σιάτιστα η Αρχόντισσα

Εάν σας άρεσε το αφιέρωμα,  παρακαλώ μοιραστείτε το με φίλους. Η δύναμη του ιστολογίου είναι οι αναγνώστες του…..εσείς.

Δεν επιτρέπεται η αντιγραφή και αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου άρθρου του περιοδικού. Δεν επιτρέπεται και η αναμετάδοση των ηχητικών κειμένων μας σε οποιαδήποτε μορφή και προβολή, δίχως τη γραπτή  αδείας μας.