Ζίτσα-του κρασιού ο δρόμος
Ζίτσα-του κρασιού ο δρόμος
Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από την ιδιωτική ομάδα –ΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
επιμέλεια κειμένων Anna Bouka Οι φωτογραφίες είναι από παλιότερες αναρτήσεις μελών της ομάδας και του Vassili Lappa
Η Ζίτσα είναι χωριό του Νομού Ιωαννίνων και γνωστή ιδιαίτερα για το κρασί της.
Κτισμένη σε ημιορεινή θέση στην αριστερή όχθη του ποταμού Καλαμά, βρίσκεται περίπου 25 χιλιόμετρα δυτικά των Ιωαννίνων.
Η Ζίτσα ιδρύθηκε τα τέλη του Μεσαίωνα, πιθανότατα λίγο πριν ή μετά το ξεκίνημα του 15ου αιώνα.
Η πρώτη αναφορά σε αυτήν γίνεται στο Χρονικό των Ιωαννίνων, σε γεγονότα του έτους 1382, δεν γίνεται όμως σαφές από τα συμφραζόμενα εάν πρόκειται για αμυντική θέση ή ήδη ιδρυμένο χωριό.
Για την προέλευση της ονομασίας έχουν διατυπωθεί οι εξής θεωρίες:
• Σλαβική (όπως πολλά ακόμα υστερομεσαιωνικά τοπωνύμια της Ηπείρου) και zica οπως μας πληροφορεί ο Κώστας Οικονόμου σήμαινε νεύρο ή νευρά/μάλλινο νήμα
Σέρβικο μοναστήρι με το ίδιο όνομα υπάρχει κοντά στα Σκόπια, εκεί μάλιστα είχε στεφτεί βασιλιάς ο Στέφανος Δουσάν, ιδρυτής του οίκου που εξουσίαζε το Δεσποτάτο της Ηπείρου στο β΄ μισό του 14ου αιώνα.
• Ελληνική, σύμφωνα με τον τοπικό θρύλο που αφηγείται ότι πρώτη οικίστρια του χωριού ήταν μια κοπέλα ονόματι Ζωίτσα.
• Τουρκική, από τη λέξη şişa (φιάλη, παγούρι) σύμφωνα με τον Κώστα Οικονόμου συνεκδοχικά για τόπο με μεγάλη παραγωγή κρασιού .
Επί οθωνανοκρατίας (1430-1913) η Ζίτσα αναδείχθηκε στο κεφαλοχώρι των Κουρεντοχωρίων, όπως ονόμαζαν οι Οθωμανοί την ευρύτερη περιοχή.
Σε αντίθεση με τις συνήθειες της οθωμανικής φεουδαρχίας, ουδέποτε υπήρξε ιδιωτική κτήση: Από το 1430 έως το 1788 ήταν υπό την προστασία της βαλιδέ σουλτάνας (η μητέρα του εκάστοτε σουλτάνου), ενώ στη συνέχεια αφιερώθηκε στα καθιδρύματα της Μέκκας μέχρι την απελευθέρωση.
Αυτό οφείλεται στη στρατηγική της θέση, η οποία εξασφάλιζε τόσο την ασφαλή επικοινωνία των Ιωαννίνων με το Πωγώνι και τη Βόρεια Ήπειρο, όσο και ανεμπόδιστη παρατήρηση μεγάλου κομματιού της Θεσπρωτίας.
Ζίτσα-του κρασιού ο δρόμος
Στην περιοχή γύρο από την Μονή Πατέρων υπήρχαν πολλά μικρά σπήλαια, όπου σύμφωνα με τις παραδόσεις αναπτύχθηκε ο ασκητισμός. Μέχρι σήμερα έχει βρεθεί και μελετηθεί μόνο ένα, το σπήλαιο των Πατέρων, από τη σπηλαιολόγο Άννα Πετροχείλου.
Η κομβική θέση κι η ανάπτυξη της αμπελουργίας συντέλεσαν στη δημιουργία ενός αστικού – εμπορικού στρώματος που δραστηριοποιήθηκε στα Βαλκάνια και ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.
Παράλληλα τα μοναστήρια Προφήτη Ηλία και η Μονή Πατέρων, διαθέτοντας μετόχια σε Ρουμανία και Ρωσία, χρηματοδοτούσαν τις σπουδές πολλών ντόπιων σε πανεπιστήμια, καθώς και την ίδρυση σχολείων εντός του χωριού.
Από αυτά προήλθαν προσωπικότητες όπως ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Α΄ (α΄ μισό 16ου αι.), ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Δοσίθεος Φιλίτης (1734-1826) ή ο εθνεγέρτης ιατρός Δημήτριος Νικολίδης (σχεδόν σύγχρονος του προηγουμένου, μαρτύρησε με το Ρήγα Φεραίο το 1798 στις φυλακές του Βελιγραδίου).
Η ακμή των των μοναστηριών και συνάμα η εκπαιδευτική δραστηριότητά τους διακόπηκε στα μέσα του 18ου αιώνα, αλλά το κενό αναπληρώθηκε σύντομα υπό την επίδραση του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και χάρη σε σειρά δωρεών από Ζιτσαίους της διασποράς.
Σύμφωνα με την παράδοση, το 1764 οι κάτοικοι ίδρυσαν νέο ελληνικό σχολείο, το λεγόμενο Δασκαλειό, κατόπιν παραίνεσης του Κοσμά του Αιτωλού.
Στο πρώτο μισό του 19ου αι. ο Κωνστάντιος Φιλίτης, τότε επίσκοπος Βουζαίου Ρουμανίας και ανηψιός του Δοσιθέου, δώρισε αρκετές χιλιάδες γρόσια από την προσωπική του περιουσία για να ιδρυθεί βιβλιοθήκη και σχολείο, ορίζοντας μάλιστα να μη διδάσκεται μόνο η «παλιά» αλλά και η νέα ελληνική γλώσσα – τα χρήματα έγιναν ακόμα περισσότερα όταν ο Δοσίθεος απεβίωσε και όρισε τον Κωνστάντιο εκτελεστή της διαθήκης του.
Το έργο τους συνέχισε ο Αναστάσιος Φιλίτης (απεβ. 1883), ο οποίος επιπλέον κληροδότησε στη Ζίτσα και τα Ιωάννινα 300.000 φράγκα για τη σύσταση υποτροφιών.
Ζίτσα-του κρασιού ο δρόμος
Η επίσκεψη στη Ζίτσα περιγράφεται σε πολλά χρονικά δυτικοευρωπαίων που περιηγήθηκαν τα Ιωάννινα την εποχή του Αλή Πασά.
Αναφέρονται ενδεικτικά οι Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (1809), Τζον Κομπχάουζ – Λόρδος Βύρων (1809) και Χένρι Χόλαντ (1813).
Σίγουρα η πιο πολυτυπωμένη από αυτές τις επισκέψεις είναι των Κομπχάουζ και Βύρωνα, οι οποίοι έμειναν δύο ημέρες στον Προφήτη Ηλία.
Ο μεν πρώτος κατέγραψε στο χρονικό του την άθλια κατάσταση που είχε επιβάλει στο μοναστήρι η εξουσία του Αλή Πασά, ο δε δεύτερος εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ απ’ τη θέα, που εμπνεύστηκε μια στροφή απ’ το διάσημο ποίημα Childe Harold.
<<Ω Ζίτσα με το μοναστήρι σου, απ’ τη σκιερή κορφή σου Μικρή γωνιά μυριόχαρη, στη γη τούτη την άγια Τι ουρανίων τόξων χρώματα, τι ευωδιές και μάγια>>.
Ο «σαλναμές» του βιλαετίου Ιωαννίνων για το οικονομικό έτος 1311 (Μάρτιος 1895 έως Φεβρουάριος 1896), όπου διασώζεται η τελευταία αναλυτική απογραφή της οθωμανικής περιόδου, αποτυπώνει για τη Ζίτσα την εικόνα μιας ακμάζουσας κοινότητας με 260 «χανέδες» (οικογένειες) και συνολικά 1472 κατοίκους.
Το χωριό απελευθερώθηκε μαζί με τα Ιωάννινα το 1913 στα πλαίσια το Α’ Βαλκανικού πολέμου. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση ( 1941-45) ενώ κατά τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε υπήρξε θέατρο σφοδρών μαχών λόγω της στρατηγικής της θέσης.
Στα μεταπολεμικά χρόνια πολλοί κάτοικοι οδηγήθηκαν στην μετανάστευση, κάτι που εντεινόταν από επιδημίες φυλλοξήρας που έπλητταν τα αμπέλια έως τις αρχές της δεκαετίας το ’70.
Από::https://sites.google.com/…/periochedemouzi…/introduction,
<Ονομάτων επίσκεψις Νομού Ιωαννίνων >Ονοματολογική Έρευνα του Κώστα Ευ. Οικονόμου Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018
Καρτ ποστάλ Ζίτσας από παλαιότερες αναρτήσεις στην ομάδα.