Πάπιγκο-μια μικρή Ελβετία
Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από την ιδιωτική ομάδα ΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Επιμέλεια κειμένων Anna Bouka
Φωτογραφία Vassilis Lappas
Το Πάπιγκο, και ιδιαίτερα το Μεγάλο Πάπιγκο, είναι από τα πιο όμορφα και γνωστά χωριά του Ζαγορίου. Χτισμένο στις πλαγιές της Τύμφης, με παραδοσιακή αρχιτεκτονική και πέτρινα καλντερίμια, θυμίζει πράγματι «μικρή Ελβετία» χάρη στο φυσικό τοπίο, την καθαρότητα του αέρα και την αλπική αίσθηση που δημιουργούν τα γύρω βουνά.
Μαζί με το Μικρό Πάπιγκο, σχηματίζουν έναν από τους πιο δημοφιλείς ορεινούς προορισμούς της Ηπείρου, προφέροντας επισκέπτες μοναδικές εμπειρίες που συνδυάζουν τη φυσική ομορφιά με την παράδοση. Πολύ κοντά βρίσκονται οι περίφημες Οβίρες του Ρογκοβού (οι φυσικές «πισίνες» στον Βοϊδομάτη ποταμό), γνωστές για τα κρυστάλλινα νερά τους και την αξεπέραστη ηρεμία που προσφέρουν, ιδανικές για βουτιές και χαλάρωση.
Επιπλέον, εδώ είναι και η αφετηρία για μονοπάτια που οδηγούν στη Δρακόλιμνη της Τύμφης, έναν από τους πιο εμβληματικούς ορεινούς προορισμούς της Ελλάδας, όπου οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν την εκπληκτική θέα και την πλούσια πανίδα και χλωρίδα που περιβάλλει τη λίμνη, κάνοντάς την έναν παραδεισένιο προορισμό για τους λάτρεις της φύσης και των περιπετειών.
Η ιστορία του Πάπιγκου και γενικότερα του Ζαγορίου είναι πράγματι βαθιά ριζωμένη στον χρόνο. Τον 14ο αιώνα το Πάπιγκο αναφέρεται ως ευρεία αυτόνομη περιφέρεια, με ιδιαίτερα προνόμια, στο πλαίσιο της μεσαιωνικής Ηπείρου. Αυτή η αυτονομία συνέβαλε ώστε η περιοχή να αναπτυχθεί και να αποκτήσει ακμή αργότερα, κυρίως την περίοδο της τουρκοκρατίας, χάρη και στα εμπορικά δίκτυα των Ζαγορίσιων.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα (οστέινα εργαλεία, λεπίδες πυριτόλιθου) αποδεικνύουν ανθρώπινη παρουσία από την προϊστορία. Η περιοχή ανήκε στους Μολοσσούς, ένα από τα τρία βασικά ηπειρωτικά φύλα, και αργότερα εντάχθηκε στη ρωμαϊκή επικράτεια. Μέχρι τον 6ο αιώνα μ.Χ. η παρουσία είναι συνεχής, ενώ στη συνέχεια εγκαθίστανται σλαβικές φυλές, όπως συνέβη σε πολλά μέρη της βυζαντινής Βαλκανικής.
Η «Χώρα του Πάπιγκου» δεν ήταν απλώς ένα χωριό, αλλά μια οργανωμένη κοινότητα με στρατηγική σημασία. Η φυσική της οχύρωση από τις απότομες πλαγιές της Τύμφης και η θέση της στα περάσματα προς την Αλβανία και τη Μακεδονία έκαναν το Πάπιγκο κέντρο άμυνας και ελέγχου.
Η πρώτη επίσημη μνεία του Πάπιγκου βρίσκεται πράγματι σε χρυσόβουλο του Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου (1325), όπου κατοχυρώνονται προνόμια και όρια της περιοχής. Κατά τον Μεσαίωνα, οι διενέξεις των τοπικών φεουδαρχών, οι επιδρομές Αλβανών, η κάθοδος των Σέρβων και η πρώτη οθωμανική εξάπλωση αποδυνάμωσαν πολλές περιοχές της Ηπείρου, όμως το Πάπιγκο χάρη στην αυτονομία και τη θέση του διατήρησε ισχύ και συνοχή.
Αυτή η σχετική αυτοδιοίκηση έβαλε τα θεμέλια για την οικονομική και πνευματική άνθηση των Ζαγοροχωρίων κατά την οθωμανική περίοδο, με ανάπτυξη εμπορίου, γραμμάτων και αρχιτεκτονικής.
Η κατάκτηση της Ηπείρου από τους Οθωμανούς (1430 μ.Χ.) βρήκε το Πάπιγκο και τα υπόλοιπα Ζαγοροχώρια με παλαιά παράδοση αυτονομίας. Οι Οθωμανοί, αντί να καταστρέψουν αυτές τις ορεινές κοινότητες, επέλεξαν την πολιτική των προνομίων:
Παραχωρήθηκε διοικητική και φορολογική αυτονομία, με αντάλλαγμα την αναγνώριση της οθωμανικής επικυριαρχίας. Δημιουργήθηκε το «Κοινόν του Ζαγορίου» (ή Βιλαέτι), μια μορφή ομοσπονδιακής περιφέρειας που συνένωνε όλα τα χωριά.
Η έδρα της διοίκησης βρισκόταν αρχικά στο Μονοδένδρι και αργότερα στο Καπέσοβο, με ανώτατο αξίωμα τον λεγόμενο Βεκίλη (εκπρόσωπο των χωριών απέναντι στην οθωμανική εξουσία). Το καθεστώς αυτό προστάτευσε τα χωριά από τις επιδρομές και έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί το εμπόριο, η παιδεία και η τέχνη. Έτσι, από τον 16ο έως και τον 18ο αιώνα, το Πάπιγκο και τα γειτονικά χωριά γνώρισαν άνθηση: χτίστηκαν αρχοντικά και εκκλησίες, ιδρύθηκαν σχολεία, και οι Ζαγορίσιοι έγιναν σημαντικοί έμποροι και ευεργέτες.
Τα προνόμια που παραχωρήθηκαν στα Ζαγοροχώρια ήταν καθοριστικά για την ιστορική τους πορεία: Αυτονομία & αυτοδιοίκηση: Κάθε χωριό είχε τους δικούς του προεστούς, ενώ το σύνολο του Ζαγορίου αντιπροσωπευόταν από τον Βεκίλη στην έδρα της οθωμανικής εξουσίας.
Θρησκευτική ελευθερία: Οι κάτοικοι μπορούσαν να εκκλησιάζονται ελεύθερα, να συντηρούν και να χτίζουν εκκλησίες, κάτι σπάνιο για πολλές άλλες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Πνευματική άνθηση: Τα προνόμια επέτρεψαν την ίδρυση σχολείων (όπως η περίφημη Σχολή στο Καπέσοβο και στο Τσεπέλοβο), ενώ οι έμποροι και διανοούμενοι Ζαγορίσιοι ταξίδευαν και ευεργετούσαν τα χωριά τους.
Αρχιτεκτονική & τέχνες: Από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα χτίστηκαν αρχοντικά, πέτρινα γεφύρια και εκκλησίες που σήμερα αποτελούν την «ταυτότητα» του Ζαγορίου.
Η κατάργηση των προνομίων το 1868 σήμανε το τέλος αυτής της μακράς περιόδου ευημερίας. Από τότε άρχισε σταδιακά η παρακμή, με αποτέλεσμα πολλοί Ζαγορίσιοι να στραφούν στη μετανάστευση, είτε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας είτε στο εξωτερικό.
Μετά το 1868, όταν τα Ζαγοροχώρια έχασαν τα ιστορικά τους προνόμια, άρχισε μια δύσκολη περίοδος:
Η ληστοκρατία θέριζε την Ήπειρο (τέλη 19ου – αρχές 20ού αιώνα). Οι συμμορίες ληστών έβρισκαν καταφύγιο στα βουνά και χτυπούσαν κυρίως τις εύπορες οικογένειες των χωριών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την οικονομική παρακμή και την κοινωνική αποδυνάμωση: πολλές οικογένειες αρχόντων εγκατέλειψαν το Ζαγόρι, αναζητώντας ασφάλεια και νέες ευκαιρίες. Η παιδεία και η εμπορική δραστηριότητα περιορίστηκαν, ενώ οι κάτοικοι βίωναν ανασφάλεια.
Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1913, όταν, με τους Βαλκανικούς Πολέμους, η Ήπειρος και τα Ζαγοροχώρια, μαζί με το Πάπιγκο, ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος.
Από τότε ξεκίνησε μια νέα εποχή: σταδιακή σταθεροποίηση, αλλά και νέα προβλήματα, όπως η μετανάστευση λόγω φτώχειας, που χαρακτήρισε τον 20ό αιώνα.
Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν:
• κιβωτιόσχημοι τάφοι, του τέλους του 13ου αιώνα π.Χ.
• προϊστορικός κτηνοτροφικός οικισμός (9ος – 4ος αιώνας π.Χ.).
• το στρατόπεδο του Πύρρου στο Καστράκι του Αγίου Μηνά.
Από το Πάπιγκο κατάγονταν ο λόγιος, φιλάνθρωπος και ευεργέτης της περιοχής Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος ή Άναγκνος (1837-1906) και ο γλωσσολόγος Γεώργιος Αναγνωστόπουλος(1884-1936)/
Επιμέλεια κειμένων Anna Bouka
